Gazipaşa'nın bilinmeyen veya tahmin edilen tarihi, tarihi perspektif içerisinde oldukça derinlere uzanmaktadır. Ana hatlarıyla bu tarihsel serüveni M.Ö.2000'lerde başlar. Hititlerin bir kolu olan Luviler yine Hititlerin Kizzuvatna (Çukurova bölgesi) ve Arzava (Antalya yöresi) ülkeleri diye adlandırdıkları bölgede yaşamışlardır. Gazipaşa'da bu bölge içinde kalması nedeniyle ilçenin tarihi yolculuğa Luvilerle - Hititlerle başlamış olması kuvvetle muhtemeldir. Nitekim Karatepe (Sivaslı) civarındaki harabaler içinde yer alan aslan kalıntıları bu bilgiler doğrular niteliktedir.
Gazipaşa'nın tarihsel yolculuğu içindeki önemli bir kilometre taşı da M.Ö. 628 yıllarıdır. Selinus adıyla tarihte iki kent mevcuttur. Sicilya'da Yunanlı Mağara - Hyblaia halkı tarafından bu tarihte bir site devleti olarak kurulan Selinus, diğeri Anadolu'nun güneyindeki Selinus. Kilikya Bölgesi'nde ve Hacımusa (Kestros) Çayının iki yakasında kurulmuş liman kentidir. Kalesi ise şimdiki kale kalıntılarının bulunduğu yerde olup o zamanlar ada konumunda idi. Buradan başta Mısır olmak üzere, o günün ticaret merkezleri ile deniz ticareti yapılmakta idi.
Yunan yönetiminden M.Ö. 197'de Antiokhos dolayısıyla Roma egemenliğine geçen kente M.S. 1. yüzyılda Akdeniz kıyılarının doğu seferine çıkan Roma Kralı Trojan hastalanarak Selinus limanına gelmiş ve bir tüccarın evine konuk olmuş, daha sonra iyileşemeyerek burada ölmüştür. Yerine tahta geçecek olan Hadrianus, Selinus' a gelerek cenazeyi Roma'ya götürmüş, anısmada bir mezar yaptırmıştır. Bu nedenle de Selinus'un bir süre Traianapolis adıyla anıldığı Hıristiyanlık döneminde ise Seleukeia - Silifke Başpiskoposluğu'na bağlı Piskoposluk merkezi olduğu bilinmektedir. M.Ö. I. yüzyılda başlayan Roma İmparatorluğu dönemi, bu devletin Anadolu sınırları içinde bulunan Gazipaşa'da VI. yüzyıla kadar devam etmiştir.
M.S. VI. yy'den başlarak Güney Akdeniz Bizans İmparatorluğu'nun egemenliğine girmiş, 12. yüzyılın ilk yarısında Kilikya Ermeni Krallığı'na bağlanmış, dönemde Gazipaşa, Antalya ve Alanya ile birlikte Pamfilya'nın Türkleşmesi süreci içinde Selinus, Selçuklu Sultanı I. Alaaddin Keykubat'ın 1221 yılında Alanya'yı, 1225'e kadar da buradan itibaren belki de Toroslar'dan kaynaklanıp şehir merkezinden geçerek denize karışan beş büyük çayın zaman zaman sel baskınına neden olması dolayısıyla Selinti olarak anılmaya başlanmıştır. Ancak Selçukluların Alanya hariç fethi kısa sürmüş ve 1243'te 2. Gıyaseddin'in Kösedağ Savaşı'nda İlhanlılar'a yenilmesinden yararlanan Ermeniler burayı yeniden ele geçirmiş ve 1275'te Karamanoğluların fethine kadar onların elinde kalmıştır. 1270'lerdeki Moğollar'ın Anadolu işgali sırasında Selinti, Anadolu Selçuklu Devleti'nin Konya ve bağlı bölgeleri sınırları içinde yer almaktaydı.
Anadolu beylikleri döneminde 1335 yılından itibaren Antalya ve civarı Teke Beyliği'nde kalırken Alanya, Selinti ve doğusu ile Kuzey yöreleri merkezi Konya olan Karamanoğulları hakimiyetine girmiştir.
Osmanlı Döneminde Fatih Sultan Mehmet'in Deniz Kuvvetleri Komutanı (Kaptan'ı Derya) Gedik Ahmet Paşa, 1470 yılında Alanya'yı, 1472 yılında ise Selinti, Anamur ve Silifke yöresini Karamanoğlu Beyliği'nden alınarak Osmanlı hakimiyetine dahil etmiştir. Ünlü gezgin Evliya Çelebi meşhur Seyahatname'sinin 126. sayfasında "XVIII. yy'da Selinti kazası, İçel (Mersin) sınırları içerisinde Silifke Sancağı'na bağlı 26 köyü olan ve yıllık 80 akçe vergi veren bir kazadır. Deniz kenarında bakımlı cami ve evler ile yemyeşil dağlara sahiptir. Kıbrıs'a 70 mil uzaklıkta iskelesi vardır." demektedir.
1. SELİNUS ANTİK KENTİ
Antik Selinus Kenti Gazipaşa İlçesi sınırları içerisinde yat limanının ve Hacı Musa Çayı’ nın güneybatısındaki denize dirsek gibi uzanan bir tepenin üzerinde ve yamacında yer alır. Kentin akrapolü tepeye kurulmuştur. Ayrıca bu tepe üzerinde Orta Çağ Kalesi yer almaktadır. Akrapol içerisinde kilise ve sarnıç günümüze kadar gelmiş önemli yapılardır. Selinus kentinini diğer yapıları sahilde ve yamaçta yer almaktadır. Bu yapılar arasında hamamlar, agoralar, Selçuklu Köşkü, su kemeri ve Nekrapol alanı bulunmaktadır.
Selinus dağlık Klikya bölgesinin en önemli bölgesidir. Roma İmparatorlarından Trijan’ ın bu kente ölmesinden dolayı kent bu adı almıştır. Nekropoldeki anıtsal mezar önemlidir.
Alanya lisesindeki ostoteklerin çoğunluğu Selinus Nekropolünden getirilmiş olup, bu da Selinus’ ta bir atölyenin varlığını düşündürmektedir.
2. ANTIOCHEIA AD GRAGUM (Güney Kalesi)
Gazipaşa İlçesine 18 km uzaklıktaki Güney Köyündedir. Nohut yeri olarak bilinir. Kentin bulunduğu bölge denize dik inen dağlık bir araziden oluşmaktadır. Deniz seviyesinden yüksekliği 300 metredir. Burada kalıntılar nekrapol alanı, sütunlu cadde , kilise, hamam, agora, anıtsal kapı ve orta çağ kale surlarıdır. Antioche Ad Gragum 4. Commagene kralıdır. Krallığın merkezi Adıyamandır. Kent daha sonra Roma ve Bizans dönemlerinde iskan görmüştür.
3. LAMUS KENTİ –(ADANDA)
Antik Kent Gazipaşa İlçesi’nin 15 km kuzeydoğusundadır. Bugünkü Adanda Köyünün 2 km kuzeyinde yüksek ve sarp bir dağın zirvesinde kurulmuştur. Kent surla çevrili olup doğuya bakan kente giriş kapısının güneyinde büyük bir kule yer almaktadır. Kentin diğer yapıları agora, doğal kayaya oyulmuş çeşme ve iki adet tapınak sayılabilir.
Bu kentin akropolinde blok taşların oyulması ile yapılmış yekpare lahitler önemli kalıntılar arsındadır. Kent olasılıkla geç Roma döneminde Lamotis olarak adlandırılan bölgenin başkenti durumunda idi. Dağlık Klikya bölgesinin kültürünü ve sanatını en iyi şekilde yansıtmaktadır. Kent en görkemli dönemini Callianus zamanında geçirmiş olmalıdır.
4. NEPHELİS ( MUZKENT )
Kentin adına arkeoloji literatüründe rastlanmamıştır. Ancak Nephelis olarak lokalize edilebilir. Ulaşımı Gazipaşa Mersin karayolunun 15. km’ sinde güneye sapan 5 km ‘lik yolla sağlanmaktadır. Kent üç bölümden oluşmaktadır.
A ) Ala Kilise olarak bilinen düzlükte yer alan yapı kalıntısı.
B ) Akrapol ve yamaçları
C ) Kuzey kısmı
Birinci bölümdeki yapı dikdörtgen planlı çok mekanlıdır.
İkinci bölümdeki akrapol kuzeyindeki küçük tepenin üzerinde ve yamaçlarında yer alır. Sur duvarları kısmen sağlamdır. Burada tapınak niteliğini taşıyan bir yapı kalıntısı vardır.
Üçüncü bölüm ise tahrip olmuş tek bir yapının bulunduğu yerdir. Kentin geniş bir akrapolü ve taş yatağı vardır.
5. HASDERE KÖYÜ’NDEKİ TÜRBE VE MEZARLAR
Gazipaşa İlçesi’ nin 5-6 km uzaklıkladır. Gazipaşa İlçesi’ nin ilk yerleşim yeri olduğu söylenen bu köyde yöre mimarisini yansıtan sivil mimarlık örnekleri bulunmaktadır. Burada bulunan türbenin kime ayit olduğu bilinmemektedir. Tek kare mekandan oluşmakta üzeri kubbe ile örtülüdür. Kubbe geçişleri tromplarla karşılanmıştır. Herhangi bir süslemesi yoktur. Yakın zamanda köylüler tarafından onarılmıştır.
6. HALİL LİMANI
Alanya Gazipaşa sınırında bulunmaktadır. İotape Antik Kenti’ nin Chasasıdır. Apsis kısmı büyük oranda sağlam kalmış 31.30 metre uzunluğunda bir bazelika harabesi vardır. Apsisin iç kısmında mozaikten yazılmış yazı izleri mevcuttur. Bazelikanın dışında mezar yapıları deniz kenarındaki evler ise kuzeyde yer almaktadır.
7. ALTIKAPI HAN
Gazipaşa İlçesi’ nin Yakacık I. Köyü sınırları içerisinde yaklaşık dikdörtgen planlı moloz taş ve harç kullanılarak yapılmış önde revak kısmı yer almaktadır. Revak açıklıkları kemerli kapılarla sağlanmış. Bunlardan üç
tanesi tam olarak kalmış diğerleri yıkılmış durumdadır.
Bunun dışında yapı sağlam olup, revakın kuzey yönünde birbirine paralel altı uzun mekan yer almaktadır. Mekanlar birbirine kemerli kapılarla bağlanmaktadır. Mekanlar içerisinde mazgal delikleri aydınlatmayı sağlamaktadır. Yapı yanındaki köşkle bağlantılı bir han olabilir.
8. BIÇKICI MANASTIRI
Gazipaşa İlçesi’ nin güneyindeki geniş düzlükte denize doğru uzanan Selinus’ un 3 km kuzeybatısında bulunan bu mevkide zor ulaşıla bilinir yükseklikte erken Bizans döneminde tarihlenen manastır yapıları denilebilecek kalıntılar yer almaktadır. Tüm yapılar yerel moloz taşlardan bol harçlı yapılmış olup, tüm yapıların merkezinde sayılabilecek üç motifli dairevi apsisli bir bazilika vardır. Sadece kuzey duvar ayakta kalmıştır. Kilisede en az iki belki üç yapı evresi görünmektedir. Daha sonra sarnıca dönüştürülmüştür.
9. ORTA ÇAĞ KULESİ – BIÇKICI
Kayhalar Beldesinde yer alan Bıçkıcı Manastırının batı tarafındaki sahil düzlüğünde yer alan iki katlı moloz taş duvar örgülü yapıdır. Kareye yakın planlıdır. İki katlıdır. Beşik tonozla örtülüdür. Alt katta batı ve doğu duvarları yıkılmıştır. Batı üst kat duvarında ve güneyde birer pencere bulunmaktadır.
10. CESTRUS – MACAR ÖRENİ
Gazipaşa İlçesi’ nin 6 km güneydoğusunda haritalarda Kilisetepe olarak gösterilen 350 metrelik yükselti üzerinde yer alır. Kalıntılar yaklaşık 400 metrekarelik bir alana yayılmıştır. Yazıtlara göre Cestrus Antik Kenti olarak lokalize edilmiştir. Kenti çevreleyen sur duvarları tepedeki plato boyunca uzanmakta ve güney yönde hala görünmektedir. Surun çevrelediği plato üzerinde geniş bir agora, Vepasianus’ a ait olduğu sanılan bir tapınak, bunu güneyinde Antonius tapınağı ve agoranın doğusunda bir anıtsal mezar bulunmaktadır. Kent yazıtlara göre MS 1 ve 2. yy’ a tarihlenmektedir.